2 نمونه از مناظرات و تاثیرگذاری علمیت حضرت در اجتماع و سیاست

می‏دانیم که یکی از ابعاد بزرگ زندگی ائمه ما، بعد فرهنگی آن است. این پیشوایان بزرگ هر کدام در عصر خود فعالیت فرهنگی داشته در مکتب خویش شاگردانی تربیت می‏کردند و علوم و دانش‌های خود را توسط آنان در جامعه منتشر می‏کردند ، اما شرائط اجتماعی و سیاسی زمان آنان یکسان نبوده است، مثلاً در زمان امام باقر – علیه‌السلام – و امام صادق – علیه‌السلام – (به شرحی که در سیره آنان نوشتیم) شرایط اجتماعی مساعد بود و به همین جهت دیدیم که تعداد شاگردان و راویان حضرت صادق – علیه‌السلام – بالغ بر چهارهزار نفر می‏شد، ولی از دوره امام جواد تا امام عسکری – علیهماالسلام – به دلیل فشارهای سیاسی و واپایش شدید فعالیت آنان از طرف دربار خلافت، شعاع فعالیت آنان بسیار محدود بود و از این نظر تعداد راویان و پرورش‌یافتگان مکتب آنان نسبت به زمان حضرت صادق – علیه‌السلام – کاهش بسیار چشمگیری را نشان می‏دهد؛ بنابراین اگر می‏خوانیم که تعداد راویان و پرورش‌یافتگان مکتب آنان نسبت به زمان حضرت صادق – علیه‌السلام – کاهش بسیار چشمگیری را نشان می‏دهد؛ بنابراین اگر می‏خوانیم که تعداد راویان و اصحاب حضرت جواد – علیه‌السلام – قریب صد و ده نفر بوده‌اند و جمعاً ۲۵۰ حدیث از آن حضرت نقل شده، نباید تعجب کنیم، زیرا از یک سو، آن حضرت شدیداً تحت مراقبت و واپایش سیاسی بود و از طرف دیگر، زود به شهادت رسید و به‌اتفاق دانشمندان بیش از بیست و پنج سال عمر نکرد!

درعین‌حال، باید توجه داشت که در میان همین تعداد محدود اصحاب و راویان آن حضرت، چهره‏ های درخشان و شخصیت‌های برجسته ‏ای مانند: علی بن مهزیار، احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی، زکریا بن آدم، محمد بن اسماعیل بن بزیع، حسین بن سعید اهوازی، احمد بن محمد بن خالد برقی بودند که هر کدام در صحنه علمی و فقهی وزنه خاصی به شمار می‏رفتند، و برخی دارای تألیفات متعدد بودند.

از طرف دیگر، راویان احادیث امام جواد – علیه‌السلام – تنها در محدثان شیعه خلاصه نمی‏شوند، بلکه محدثان و دانشمندان اهل‌تسنن نیز معارف و حقایقی از اسلام را از آن حضرت نقل کرده‏اند. به‌عنوان نمونه «خطیب بغدادی» احادیثی با سند خود از آن حضرت نقل کرده است .

همچنین حافظ «عبدالعزیز بن اخضر جنابذی» در کتاب «معالم العترة الطاهرة» و مؤلفانی نیز مانند: ابوبکر احمد بن ثابت، ابواسحاق ثعلبی، و محمد بن مندة بن مهربذ در کتب تاریخ و تفسیر خویش روایاتی از آن حضرت نقل کرده‌اند.